Για την ευλογημένη ελιά και το ελαιόλαδο της Καρπάθου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει ο Μανώλης Δημελλάς στο karpathianrevolution.gr

Ο Νοέμβρης της Καρπάθου, εκτός από τα δειλά βήματα του χειμώνα, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ζει και χορεύει στο ρυθμό της Ελιάς.

Αν και είμαστε μαθημένοι να κολυμπάμε στο λάδι, τόσο που δεν υπάρχει σχεδόν καμιά μέρα που να μη βρίσκεται κάπου μέσα στη ζωή μας, συχνά το ξεχνάμε και μας το θυμίζουν οι ξένοι φίλοι που όλο και περισσότεροι το ανακαλύπτουν και λατρεύουν αυτήν την αρχαία μας συνήθεια. Μα ειδικά αυτή την εποχή ο “χρυσός” καρπός έχει την τιμητική του.

Η ελαιοκαλλιέργεια στην Κάρπαθο καλύπτει το μεγαλύτερο ποσοστό από την καλλιεργούμενη έκταση του νησιού. Σύμφωνα με στοιχεία του Ελαιοκομικού Μητρώου (2011), στο νησί υπάρχουν 1.362 ελαιοκαλλιεργητές που καλλιεργούν 3.607 τεμάχια συνολικής έκτασης, 12.525 στρέμματα με 126.000 δέντρα με περισσότερα από τα μισά να βρίσκονται στην περιφέρεια της Ολύμπου.

Ο παραγόμενος ελαιόκαρπος χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για παραγωγή ελαιολάδου και λιγότερο για παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς.

Στην Κάρπαθο υπάρχουν επτά ελαιοτριβεία αλλά τα τελευταία χρόνια λόγω παλαιότητας έχουν έγκριση και λειτουργούν μόνο τα τρία από αυτά, σε Πηγάδια, Μεσοχώρι και Όλυμπο.

Η πρώτη Ελληνική αναφορά για τη χλωρίδα της Καρπάθου μοιάζει με ντοκουμέντο και θα έπρεπε να έχει δοθεί και να διαβαστεί από όλους τους Καρπάθιους. Αφορά τα δάση, όλες τις καλλιέργειες, αλλά και την καρπάθικη Ελιά. Μάλιστα γράφτηκε μόλις 3 χρόνια μετά από την ενσωμάτωση, το Μάη του 1947 ο δασάρχης και διορισμένος εποχιακός γεωπόνος Π. Α. Στρίκης ταξίδεψε στο νησί και έκαμε αυτοψία.

Εκεί αναφέρεται ότι υπήρχαν 110.000 ώριμες Ελιές και περίπου 40.000 νεαρά δενδρύλλια! Ο κύριος όγκος τους από τότε βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Ολύμπου, ενώ για τον μελετητή το νησί είναι ένας άριστος τόπος για την καλλιέργεια Ελιάς.

Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η Κάρπαθος θα μπορούσε να έχει 500.000 δέντρα! Αντιγράφουμε την περιγραφή του γεωπόνου:

Εάν ο Καρπάθιος ελαιοκόμος απολαμβάνει σήμερα ολιγότερων εκ των ελαιώνων του, τούτο οφείλεται εις το γεγονός ότι δεν εφαρμόζει τους επιστημονικούς όρους καλλιέργειας…τα περισσότερα δέντρα είναι αφημένα στην τύχη τους, ακλάδευτα και ακαλλιέργητα, αναπτύχθηκαν εις ύψος αρκετά μεγάλο και σχημάτισαν πολλούς άκαρπους κλάδους, παρέχοντα ξύλα αντί καρπού”!

Στην έκθεση Στρίκη που δημοσιεύτηκε το 1952 στην εφημερίδα «Καρπαθιακή» θα επανέλθουμε με σύγκριση νεότερων στοιχείων.

Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας της Καρπάθου, η παραγωγή ελαιολάδου κυμαίνεται από 21.697 κιλά έως 481.430 κιλά με μέσο όρο τα 128.005 κιλά. Τα τελευταία χρόνια η παραγωγή σταθεροποιείται λίγο πάνω από τα 100.000 κιλά.

Ποιά όμως είναι η ελιά;
Το επιστημονικό όνομα της ελιάς είναι “olea europaea” στα λατινικά και ανήκει στην οικογένεια των Oleaceae. Είναι είδος υποτροπικό, αειθαλείς και αναπτύσσεται σε δέντρο ή θάμνο. Χαρακτηρίζεται για τη μακροζωία της και στη Μεσόγειο υπάρχουν δέντρα πολλών εκατοντάδων ετών.
Αν για οποιοδήποτε λόγο καταστραφεί το υπέργειο τμήμα του, εύκολα αναγεννάται.

Η ελιά ήταν το δώρο της Θεάς Αθηνάς στους Αθηναίους και η αγριελιά το δώρο του Ηρακλή ή των Κουρητών (Ιδαίοι ∆άκτυλοι) στην Ολυμπία.

Σήμερα, η επικρατέστερη θεωρία θέλει την ελιά να μεταφέρεται από τη Συρία στους Φοίνικες και από αυτούς στην Κρήτη, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Στη συνέχεια μέσω των Μινωιτών διαδίδεται η καλλιέργεια της ελιάς στον Ελλαδικό χώρο και με τους αποίκους στις άλλες περιοχές της Μεσογείου, κάτω Ιταλία, Σικελία, νότια Γαλλία, βόρεια Αφρική, Μικρά Ασία. Πολλοί είναι οι ερευνητές, παλαιοβοτανολόγοι, αρχαιολόγοι, αλλά και γλωσσολόγοι, που διατυπώνουν την άποψη ότι η ελιά είναι δένδρο της Ελλάδας και η σχέση των Ελλήνων μ’ αυτήν, σταθερή και διαχρονική.

Ο Παυσανίας, αναφέρει, ότι ο Καλλίμαχος κατασκεύασε και αφιέρωσε στη θεά Αθηνά ένα χρυσό λυχνάρι, που οι Αθηναίοι γεμίζαν με λάδι μια φορά το χρόνο.

Ο λύχνος, όμως, έκαιγε ασταμάτητα, μέρα νύχτα, μέχρι την επομένη χρονιά, χωρίς να τελειώνει το λάδι του! Κάπου εδώ μπλέκεται και η Κάρπαθος, μπορεί να μην αναφέρεται αν το λάδι ήταν καρπάθικο. Όμως το ειδικό φιτίλι του λυχναριού λέγεται ότι ήταν κατασκευασμένο από καρπάθικο φυτό, που από αυτό πήρε το όνομα της η Κάρπαθος (Κάρπασον)!

Η ελιά της Καρπάθου είναι κυρίως ποικιλία Κορωνέικη ( Olea europaea var Mastoides): Καλλιεργείται στην Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά και είναι γνωστή με τα ονόματα Ψιλολιά, Λανολιά, Λαδολιά. Η ποικιλία αυτή είναι εξαιρετική για την παραγωγή ελαιόλαδου.

Ωστόσο, στην Κάρπαθο φτιάχνουν επιτραπέζιες ψιλολιές και παρά τη φτωχή τους σάρκα είναι εξαιρετικές, τόσο σε γεύση όσο και άρωμα. Για τον τυχερό είναι αξέχαστο το φρέσκο λάδι πάνω στο καρπάθικο ζυμωτό ψωμί, το καΐκι, όπως ‘λέγαν οι παλιότεροι! Μα είναι ευλογία αν μάλιστα υπάρχει και καμιά Σποΐτικη σαρδέλα τότε ο θησαυρός είναι ανεκτίμητος!

Μια ακόμα ξενάγηση στους ελαιώνες της Καρπάθου μας έκανε ο σημερινός γεωπόνος του Δήμου κ. Γιάννης Λαχανάς, που εκτός από ελαιοπαραγωγός ήταν και για 24 χρόνια (1985-2009) ο υπεύθυνος για τη δακοκτονία σε όλο το νησί:
“Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι εδώ, στην Κάρπαθο, δεν έχουμε ελαιοπαραγωγούς, αλλά πρέπει να μιλάμε για ιδιοκτήτες ελιών, αυτός είναι ο δόκιμος χαρακτηρισμός για τους Καρπάθιους που δεν έχουν μεγάλους ελαιώνες, ο κλήρος είναι μικρός και τις περισσότερες φορές δύσβατος, έσοδα σπάνια φέρνει και ουσιαστικά τον συντηρούν για συναισθηματικούς λόγους. Για να μην ρημάξει! Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι σχεδόν όλοι ασχολούνται με τις ελιές μονάχα τη στιγμή τους μαζέματος και μέχρι το λάδι να μπει στα δοχεία”.

Υπάρχουν κι άλλα θέματα φροντίδας που θα έπρεπε να απασχολούν τους Καρπάθιους ελαιοπαραγωγούς;
“Εμείς κατά κανόνα ασχολούμαστε με τους ελαιώνες μόνον όταν μαζεύουμε τις ελιές, δεν είναι στην κουλτούρα του Καρπάθιου η φροντίδα της ελιάς. Στο μάζεμα κάνουμε και ένα κλάδεμα και έπειτα ξαναθυμόμαστε τα λιοστάσια όταν πέφτει ο Δάκος! Κι όμως μια βδομάδα μετά το μάζεμα των ελιών, είναι αναγκαίο να κάνουμε τα δέντρα μας ένα “μπάνιο” με ένα χαλκούχο φάρμακο. Αφού το δέντρο μετά από κάθε μάζεμα είναι πληγωμένο, πρέπει λοιπόν να περιορίσουμε την εισαγωγή ασθενειών και έτσι να γλιτώσουμε τα “καρκινώματα” (εξογκώματα, ασθένεια ελιάς). Ο ψεκασμός αυτός δεν επηρεάζει την ποιότητα, αντίθετα κάνει το δέντρο μας ανθεκτικότερο”.

Και με το Δάκο, τι γίνεται;
“Μέχρι το 2009, ήμουν ο υπεύθυνος του ψεκασμού, από τότε άλλαξε ο τρόπος διαχείρισης και ο ψεκασμός της Δωδεκανήσου δίνεται συνολικά σε έναν υπερ-εργολάβο. Παρατηρείται το φαινόμενο της αργοπορίας εκκίνησης των ψεκασμών, με αποτέλεσμα να χτυπιέται και να χάνεται ένα μεγάλο μέρος (φτάνει ακόμη και το 30%) από την παραγωγή. Η λύση ανάγκης μέχρι σήμερα ήταν η αυτοοργάνωση και ο ψεκασμός από τους ιδιοκτήτες”.

Το λάδι της Καρπάθου ξεχωρίζει; Ποια είναι η δική σας άποψη;
“Από την εμπειρία και τις γνώσεις μου θα μπορούσα να πω ότι το λάδι μας στέκεται δίπλα στα παγκοσμίως βραβευμένα λάδια από το Λασίθι της Κρήτης. Τόσο τα εδάφη, όσο και το μικροκλίμα των δυο τόπων είναι πολύ κοντά, έτσι και σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις, και το δικό μας καρπάθικο λάδι είναι σταθερά σπουδαίο.

Έχει άρωμα, εξαιρετική ποιότητα και θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερο αν φροντίζαμε περισσότερο τα δέντρα μας και αν ακολουθούσαμε με προσοχή όλους τους κανόνες σε όλα τα στάδια παραγωγής”.
Για τους πιο παλιούς η εποχή του λαδιού φέρνει ένα μεστό άρωμα μνήμης γεμάτο από φιλία και αδελφική δέσμευση, αφού σε εκείνες τις πιο φτωχές εποχές, ο ένας δάνειζε τα χέρια και το σώμα του στον γείτονα, ενώ ακριβώς το ίδιο επαναλάμβανε ο άλλος, έτσι στηνόταν ένα πρωτότυπο “συνεργείο” και μάζευαν όλοι μαζί τις ελιές τους, σε μια παρέα!

Στα περασμένα χρόνια έκαναν τις λεγόμενες Αργαδιές, όπου πέρα από την πολύωρη και κουραστική δουλειά, ήταν ο ιδρώτας για τον κοινό στόχο, το λάδι της χρονιάς, που ένωνε τους ανθρώπους και τους έφερνε στ’ αλήθεια κοντά. Γιατί η ελιά δε θέλει λόγια, θέλει χέρια!

Η αναγκαστική μετανάστευση ρήμαξε και αυτόν το τόπο και άφησε μοναχά και πολλές φορές αμάζευτα τα γέρικα δέντρα που περίμεναν μάταια το φιλότιμο καρπάθικο χέρι. Έπειτα ήρθαν οι οικονομικοί μετανάστες, σαν τις μέλισσες, αρκετοί από αυτούς είδαν και εκτίμησαν το “δώρο”, έτσι πρόθυμα ανέλαβαν τη δουλειά. Όμως τα τελευταία χρόνια το σκληρό πρόσωπο της κρίσης και η ανάγκη για επιβίωση έσπρωξε και πάλι τους ιδιοκτήτες στα ιερά τους δέντρα.

Ο θησαυρός για τους Καρπάθιους δεν είναι μόνο οι παραλίες, ο ήλιος και η θάλασσα.
Για τους μυημένους η αύρα κάθε μικρής λεπτομέρειας κρατά τη μοναδικότητα ενός τόπου που έχει ποτίσει ολάκερες γενιές μέχρι το μεδούλι, έχει ξεπεράσει ακόμη και τις πολύχρωμες αναγκαστικές σημαίες που βίαια το σκέπασαν και το ταλαιπώρησαν. Σήμερα εξακολουθεί να στέκει αγέρωχο σαν μια ελιά ή σαν μια μάνα, το ίδιο δεν είναι; Που περιμένει εκείνον τον τυχερό, που θα προσέξει τα Θεϊκά της δώρα.