Ο εορτασμός των Τριών Ιεραρχών στα χρόνια της Ιταλοκρατίας στη Βιλλανόβα

Γράφει η Ευαγγελία Παναή Φιλόλογος-Επιχειρηματίας Δημοτική Σύμβουλος Ρόδου Μελετώντας την ιστορία του τόπου μας, αυτό που προξενεί τη μεγαλύτερη ίσως εντύπωση είναι το πώς μπορούν απλοί άνθρωποι, μέσα από την καθημερινή συνηθισμένη τους ζωή, να κάνουν πράγματα μεγάλα και θαυμαστά εκείνη ακριβώς τη στιγμή που οι ιστορικές συγκυρίες το απαιτούν. Πράγματα τόσο σπουδαία που να είναι καθοριστικής σημασίας για το πεπρωμένο τους. Τα έκαναν τόσο απλά και τόσο αυθόρμητα και σήμερα σου τα διηγούνται μ΄ένα τρόπο τόσο απλοϊκό, μ΄έκείνο το καλοκάγαθο χαμόγελο που συντροφεύει πάντα τις διηγήσεις τους για τα περασμένα. Έτσι θα δούμε πως μια ολόκληρη κοινότητα, συσπειρωμένη, βρήκε ένα τρόπο να διατρανώνει τον πόθο της για λευτεριά και για Ελλάδα μέσα από μια θρησκευτική ημέρα. Την ημέρα των Τριών Ιεραρχών που η Εκκλησία μας τιμά τους τρείς λαμπρούς φωστήρες της διάλεξαν οι πρόγονοί μας για να εκδηλώνουν τον πατριωτισμό τους και την αλύγιστη ελληνικότητα τους κι από ημέρα καθαρά θρησκευτική, έγινε ημέρα πατριωτικής έξαρσης. Για να καταλάβουμε καλύτερα το νόημα του εορτασμού των Τριών Ιεραρχών στην περίοδο της σκλαβιάς, θα πρέπει να δούμε από κοντά όλο το ιστορικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ελάμβανε χώρα κάθε χρόνο ο εορτασμός αυτής της μέρας. Όταν το 1912 φεύγουν οι Τούρκοι με τον ερχομό των Ιταλών, μπαίνει τέλος σε μια σκοτεινή σκλαβιά που κρατούσε το λαό μας από το 1522 μέσα σε ένα τέλμα αμάθειας. Είναι εξάλλου τόσο χαρακτηριστικό αυτό που αναφέρει ο Γάλλος περιηγητής Γκερέν που γύρισε στα 1854 όλα τα χωριά της Ρόδου, καταγράφοντας τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις: Μόλις ένας στους χίλιους χωρικούς ήξερε στοιχειωδώς γραφή και ανάγνωση. Σχολείο είχε μόνο ο Αρχάγγελος κι ένα δάσκαλο η Κατταβιά που κι αυτός ετοιμαζόταν να τα εγκαταλείψει και να γυρίσει στη γενέτειρα του τη Χάλκη, γιατί δεν πληρωνόταν καλά. Πάντα βέβαια την καταπίεση τη συνοδεύει η φτώχεια κι αυτήν την ακολουθεί κατά πόδας ο αναλφαβητισμός. Πώς να μην χαρούν λοιπόν οι βασανισμένοι κάτοικοι των χωριών μας όταν το 1912 ήρθαν οι Ιταλοί κι έφυγαν οι Τούρκοι;! Δεν ήταν μόνον γιατί ήταν Ευρωπαίος ο καινούργιος κατακτητής, αλλά και γιατί ερχόταν ως ελευθερωτής που προσωρινά μόνο θα κρατούσε τα νησιά μας και σύντομα θα τα παρέδιδε στη χώρα όπου ιστορικά και δικαιωματικά ανήκαν: στη μητέρα Ελλάδα. Παίρνει μια ανάσα ο κόσμος. Οι σκλάβοι πάνε να στήσουν όρθιο το κορμί τους. Παντού σ’ όλα τα χωριά αντιλαμβάνονται την ανάγκη να χτίσουν σχολεία να μορφώσουν τα παιδιά τους να τους διδάξουν συστηματικά την προαιώνια γλώσσα των προγόνων τους. Η Βιλλανόβα είναι πρωτοπόρος σ΄αυτό το ξύπνημα, έστω και μέσα στη διχόνοια της. Γιατί βλέπετε σε όλα τα χωριά έχτισαν από ένα σχολείο, αλλά στη Βιλλανόβα χτίστηκαν ταυτόχρονα δύο: το Πάνω και το Κάτω Σχολείο. Οι κάτοικοι της «Μέσα Γειτονιάς» θέλουν το σχολείο κοντά στον Αη Νικόλα και οι εκείνοι της «Ωξω Γειτονιάς» το θέλουν κοντά στην Αγιά Μαρίνα. Κι έτσι όπως καμία πλευρά δεν υποχωρεί, αρχίζουν και οι δύο να χτίζουν ταυτόχρονα η καθεμιά το δικό της. Σ΄εκείνους τους καιρούς της ατέλειωτης φτώχειας με τα ταπεινά μέσα που διαθέτουν, ρίχνονται στη δουλειά. Ο εθελοντισμός σε όλο του το μεγαλείο. ʼλλοι κόβουν πέτρες από τα πετροκοπιά, άλλοι με τα ζώα τους τις κουβαλούν σε οικόπεδα που κάποιοι είχαν ήδη κάνει δωρεά, άλλοι χτίζουν, σε όλες τις δουλειές βοηθούν ακόμη και τα μικρά παιδιά και ώ του θαύματος: μόλις το 1915 η Βιλλανόβα μας βρίσκεται να έχει αποπερατώσει δύο υπέροχα σχολεία πραγματικά στολίδια από αρχιτεκτονικής άποψης. Αυτός ο οργασμός εθελοντισμού, προσφοράς στα κοινά και δημιουργίας κοινωφελών έργων υπάρχει παντού στη ζωή του χωριού. Από τον τομέα της γεωργίας όπου με αγγαρείες δημιουργούνται και στη συνέχεια κάθε χρόνο συντηρούνται τα αποστραγγιστικά και τα αρδευτικά κανάλια που καθιστούν καλλιεργήσιμο τον εύφορο κάμπο του, μέχρι και τον τομέα της κοινοτικής οδοποιίας, όπου πάλι με τη μέθοδο του εθελοντισμού ολοκληρώνεται το στρώσιμο όλων των οδών του χωριού με τους λεγόμενους χοχλάκους. Εν τω μεταξύ βρίσκεται και μια λύση: στο Πάνω Σχολείο θα στεγαστούν οι πρώτες τάξεις δηλαδή η πρώτη και η δευτέρα και στο Κάτω η τρίτη, η τετάρτη, η πέμπτη και η έκτη τάξη. Έρχονται οι πρώτοι δάσκαλοι. Είναι κάτω από την αρμοδιότητα της Εκκλησίας, τους πληρώνει η Εκκλησιαστική Επιτροπή με τα λεφτά που μαζεύει από τους δίσκους που βγαίνουν μέσα στη λειτουργία και με εκείνα που παίρνει από τις ενοικιάσεις των εκκλησιαστικών καταστημάτων και κτημάτων. Όλα μοιάζουν να είναι λουσμένα με χαρά, όλα φοράνε τα καλά τους για να υποδεχθούν τη Μητέρα Ελλάδα, τουλάχιστον σύμφωνα με ό,τι αφήνει να εννοηθεί ο Ευρωπαίος κατακτητής. Όμως τα χρόνια περνούν, η χαρά γίνεται ανησυχία και η ανησυχία αλίμονο έμελλε να αποδειχθεί δικαιολογημένη με τον πιο τραγικό τρόπο ένα κυριακάτικο απομεσήμερο του Πάσχα του 1919. Τότε πέφτει το προσωπείο του ύπουλου κατακτητή, οι εχθρικές λόγχες αστράφτουν, καρφώνουν το δικό μας Παπαφλέσσα τον παπά – Λουκά Παπακωνσταντίνου, καρφώνουν τη δική μας Μπουμπουλίνα την Ανθούλα Ζερβού, συλλαμβάνουν τους δασκάλους Νίκο Μαγκαφά και Κωνσταντή Πανταζή - Διακοσάββα, χτυπούν τα παιδιά του σχολείου που ψάλλουν τον εθνικό ύμνο, προπηλακίζουν άοπλες γυναίκες, σύρουν στις φυλακές και στα δικαστήρια τους συγχωριανούς μας γιατί τόλμησαν να ζητωκραυγάσουν την Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Έπειτα απ΄όλα αυτά περιμένει κανείς ότι ο απλοϊκός αυτός κόσμος θα τρομοκρατηθεί ή τουλάχιστον θα καταλαγιάσει, θα εγκαταλείψει από φόβο την ιδέα της Ένωσης με τη Μητέρα Ελλάδα. Κι όμως : η φλόγα καίει άσβεστη. Ο κόσμος βρίσκει για άλλη μια φορά καταφύγιο στην Εκκλησία. Νιώθει πως η Ορθοδοξία είναι το προπύργιο απ’ όπου θα μπορέσει να παλέψει για να διαφυλάξει την ελληνικότητά του. Οι παπάδες που πολλές φορές είναι και δάσκαλοι και το αντίστροφο, τιμούν τα ράσα τους και συσπειρώνουν γύρω τους το απελπισμένο εκκλησίασμα τους για να το παρηγορήσουν, αλλά και να το εμψυχώσουν. Η Εκκλησία σαν μάνα στοργική συνεχίζει με μεγαλύτερο πείσμα να συντηρεί τα σχολεία και τους δασκάλους. Και οι δάσκαλοι συνειδητοποιούν πως σ΄αυτούς έλαχε ο κλήρος για να σπείρουν το σπόρο της λευτεριάς. Έτσι οι δάσκαλοι γίνονται Τιτάνες σ’ αυτές τις δύσκολες συνθήκες της καινούργιας ύπουλης σκλαβιάς. Εκκλησία και σχολεία άρρηκτα δεμένα γίνονται οι φωτοδότες του ελληνικού πατριωτισμού που εκδηλώνεται με κάθε τρόπο, με κάθε ευκαιρία. Κι αν κάπου αυτό αποδεικνύεται περίτρανα είναι ακριβώς στον τρόπο που διάλεξαν οι σκλαβωμένοι μας πρόγονοι για να γιορτάσουν την ημέρα των Τριών Ιεραρχών και από ημέρα καθαρά θρησκευτική την μετέτρεψαν όπως ήδη αναφέρθηκε σε ημέρα πατριωτικής έξαρσης. -ΑΥΡΙΟ ΤΟ Β’ ΜΕΡΟΣ-