Φίλιππος Τσαλαχούρης: «Ζω συχνά σε άλλες εποχές…»

Rodiaki NewsRoom

Συνέντευξη στη
Γεωργία Χάρδα
στο fractalart.gr

Ο συνθέτης και στοχαστής Φίλιππος Τσαλαχούρης (*) μιλάει στο fractal, με αφορμή το νέο του έργο με τίτλο “Scripta Musici”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Αρμός». Το βιβλίο του περιλαμβάνει κείμενα από τα τελευταία 20 χρόνια και μας ταξιδεύει ,όχι μόνο στη μουσική του πορεία, αλλά και στην εσωτερική του αναζήτηση. Η διαδικασία της συγκέντρωσης αυτών των κειμένων αποτελεί μια προσωπική ανακεφαλαίωση, εντάσσοντάς τα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο σκέψης για τον χρόνο, τη μνήμη και την τέχνη.

Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης, πολυγραφότατος συνθέτης και αφοσιωμένος δάσκαλος, αναφέρεται στην αμφιβολία σαν την κινητήριο δύναμη πίσω από τη δημιουργική διαδικασία, τονίζοντας πώς αυτή η αίσθηση αβεβαιότητας ενισχύει την αναζήτηση και την εξέλιξη του καλλιτεχνικού του έργου. Παράλληλα, μιλά για την ανατροπή του παραδοσιακού ακαδημαϊκού συστήματος, επισημαίνοντας τη σημασία της αυτοδίδακτης προσέγγισης στη διαμόρφωση του δημιουργικού του κόσμου. Επιπλέον, θίγει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες σε έναν κόσμο κυριαρχούμενο από την ψηφιακή τεχνολογία και την παγκόσμια συνδεσιμότητα, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για πιστότητα στην αλήθεια της δημιουργίας, πέρα από τις εξωτερικές πιέσεις.

Το βιβλίο σας “Scripta Musici” περιλαμβάνει μια ποικιλία κειμένων από τα τελευταία 20 χρόνια. Πώς αποφασίσατε να συγκεντρώσετε και να δημοσιεύσετε αυτά τα συγκεκριμένα κείμενα;
Βρίσκομαι σε μία περίοδο ανακεφαλαίωσης και δεν το κρύβω. Συγκέντρωσα, εκτός από τα κείμενά μου, και όλα μου τα μουσικά χειρόγραφα συντάσσοντας παράλληλα κι έναν λεπτομερή κατάλογο των έργων μου. Μετά από αυτή τη διαδικασία, σειρά είχαν τα κείμενά μου. Δεν ήταν λίγες οι φορές που το είχα σκεφτεί… έφθασε η στιγμή και το αποφάσισα. Τα συγκεκριμένα κείμενα -υπάρχουν κι άλλα- τα επέλεξα, διότι καλύπτουν ευρύ φάσμα των θεμάτων που με έχουν απασχολήσει τόσο, ώστε να νιώσω την ανάγκη να γράψω…

-Στον πρόλογό σας αναφέρετε ότι είστε «φανατικός αναγνώστης», αλλά διστάζατε να δημοσιεύσετε τα κείμενά σας. Πείτε μας περισσότερα γι’ αυτό.
Πράγματι είμαι φανατικός αναγνώστης. Διαβάζω περίπου δύο… κάποιες περιόδους και τρία… βιβλία την εβδομάδα. Θαυμάζω και αγαπώ τα βιβλία. Έχω δημοσιεύσει κι άλλα βιβλία αλλά μία συλλογή κειμένων, όπου κάποια από αυτά έχουν ακαδημαϊκή διάσταση φοβόμουν… δεν ήθελα να φανεί πως θα διεκδικούσα μία θέση ανάμεσα στους στοχαστές που θαυμάζω…

Σπουδάσατε μουσική, αλλά όπως αναφέρεται δεν έχετε τυπική ακαδημαϊκή εκπαίδευση σε άλλους τομείς. Πώς πιστεύετε ότι αυτή η αυτοδίδακτη προσέγγιση έχει επηρεάσει τον τρόπο που γράφετε και σκέφτεστε για τη μουσική και την τέχνη γενικότερα;
Γράφω όπως μιλώ και μιλώ όπως γράφω… δεν έχω ακαδημαϊκή μόρφωση. Σπούδασα μόνον μουσική και για αυτό τον λόγο, νιώθω συστολή όταν εισχωρώ σε τόπους διαφορετικούς από εκείνους που γνωρίζω μέσα από το πεντάγραμμο. Αν υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό που έχει διαμορφωθεί από αυτήν την «αυτοδίδαχτη προσέγγιση» όπως λέτε είναι αυτός ο προφορικός γραπτός λόγος που με απαλλάσσει από συντακτικές αναστολές… Υπερβολικό; Ίσως.

Γράφετε εκτενώς για τoν δάσκαλο Δημήτρη Δραγατάκη, καθώς και για προσωπικότητες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Ποιο ρόλο έπαιξαν στη ζωή σας αυτοί οι μέντορες;
Θα σας πω, με την ευκαιρία της ερώτησής σας, πως έχω συντάξει κι άλλα κείμενα που δεν συμπεριλαμβάνονται στη συγκεκριμένη έκδοση αφιερωμένα σε άλλους ανθρώπους που με έχουν επηρεάσει, σημαδέψει όπως ο Μάνος Χατζιδάκις ή ο Γιώργος Λαζάνης… θα σας απαντήσω σύντομα: χωρίς τους ανθρώπους δεν είμαστε «κανείς» διότι είμαστε κι εμείς άνθρωποι. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε, το λιγότερο που μπορούσα ή και έπρεπε να κάνω ήταν/είναι να μνημονεύω όλους αυτούς τους ανθρώπους που συνάντησα και που δεν έχω ξεχάσει ούτε στιγμή που έζησα μαζί τους, ούτε μία λέξη τους που άκουσα… χωρίς αυτούς δεν θα ήμουν «κανένας»…

Το κείμενό σας “Linea” αποτελεί έναν φιλοσοφικό στοχασμό για τον χρόνο και τη μνήμη. Πώς αυτά τα θέματα διαμορφώνουν τις μουσικές σας συνθέσεις;
Οι δύο αυτές λέξεις «χρόνος» και «μνήμη» κατέχουν κεντρική θέση στους στοχασμούς και τις αναζητήσεις μου. Η 3η μου Συμφωνία έχει τίτλο «Η λύπη του χρόνου» ενώ το δεύτερο μέρος της ονομάζεται «Η λίμνη της μνήμης»… η μουσική είναι χρόνος, η ακρόαση της μουσικής είναι ένα παιχνίδι με τη μνήμη. Βιώνω τον χρόνο μέσα από τον κάματο του βάρους της μνήμης… βιώνω τη μνήμη εντός του μόχθου που απαιτεί η διαχείριση του χρόνου. Δεν διστάζω να πω πως δεν είναι θετικές έννοιες… με βαραίνουν, με δυσκολεύουν, με επηρεάζουν… νιώθω ακόμη και φόβο κάθε φορά που τις εισάγω ως δεδομένα στους συλλογισμούς μου… είναι, όμως, ζωή… είναι «εγώ»…

Οι αναστοχασμοί σας για τα κουαρτέτα του Μπετόβεν αναδεικνύουν μια βαθιά κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ μουσικής και διανοητικής σκέψης. Πώς πιστεύετε ότι η κληρονομιά του Μπετόβεν συνεχίζει να επηρεάζει τους σύγχρονους συνθέτες, και πώς αυτή η επιρροή αντανακλάται στο δικό σας έργο;
Ο Μπετόβεν είναι συνώνυμο με τη μουσική… ο Μπετόβεν είναι συνώνυμο με τη λέξη «άνθρωπος»… θαυμάζω τον Μπετόβεν ως μουσικό αλλά περισσότερο ως άνθρωπο για τις υπερβάσεις του, για τον αγώνα του. Ο Μπετόβεν δεν θα πάψει ποτέ να ασκεί επιρροή στους μουσικούς αλλά και στους ανθρώπους. Είναι ένα μέγεθος συγκλονιστικό… ακόμη και για κάποιον που τον αγνοεί ο Μπετόβεν είναι «παρουσία»…

Μου άρεσαν πολύ οι 12 ερωτικές επιστολές. Διακρίνονται για την ειλικρίνεια και τη νοσταλγία που αποπνέουν, φέρνοντας στο προσκήνιο την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής. Θα μπορούσατε να μας πείτε περισσότερα για αυτές;
Τις επιστολές αυτές τις συνέταξα όλες μαζί σε μία ημέρα, με σκοπό να συμπεριληφθούν ως αφήγημα στην παράσταση «Χάρτινα Τραγούδια» που παρουσίασα μαζί με τη Λουκία Μιχαλοπούλου στο Θέατρο Τέχνης. Ζω συχνά σε άλλες εποχές… αν και πιστεύω πως ο ερωτικός λόγος, η νοσταλγία, ο βαθύς αναστεναγμός δεν είναι ποτέ κάτι «άλλο»… επέλεξα, ίσως, τον τρόπο μιας άλλης εποχής… δεν γράφονται σήμερα γράμματα… ποτέ δεν θα μπορούσε αυτός ο λόγος να συνταχθεί σε ένα email… αυτός είναι και ο λόγος που διάλεξα στον τίτλο τη λέξη «χάρτινα»… η μαγεία του χαρτιού λοιπόν είναι ο πραγματικός συντάκτης αυτών των επιστολών.

Στο έργο σας εξετάζετε τη σχέση μεταξύ Μουσικής και Ποίησης στον 21ο αιώνα. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται αυτή η σχέση στον σύγχρονο κόσμο, όπου συχνά οι δύο τέχνες λειτουργούν σε χωριστούς χώρους;
Ως συνθέτη δεν θα μπορούσε να μην με απασχολεί αυτό το θέμα. Κάθε συνθέτης, αυτό λέω στο κείμενό μου, οφείλει να εξετάζει τη σχέση της Μουσικής με την Ποίηση, ώστε να συμβάλει στην διαμόρφωσή της. Είναι διαχρονική… αιώνες, χιλιετηρίδες…. Που η σχέση αυτή συνομιλεί και άδει… άδει και συνομιλεί. Σε κάθε εποχή υπήρχαν διαστάσεις διασπάσεις, ώστε να «λειτουργούν σε χωριστούς χώρους», όπως λέτε… έστω και σε μια γωνιά της ιστορίας «συνεργάζονταν» και με έναν τρόπο μαγικό αυτό έμενε ως δεδομένο για την κάθε επόμενη γενεά…

Ποια μπορεί να είναι η σύνδεση της καλλιτεχνικής σας ταυτότητας ως συνθέτης με την αναζήτηση και την εξερεύνηση άλλων λογοτεχνικών μορφών;
Η σύνδεση; …δεν ξέρω ποια μπορεί να είναι. Αν ήξερα δεν θα την τολμούσα…

Περιγράφετε την ακαδημαϊκή σας πορεία ως εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, με σπουδές στην «Περιέργεια & Φιλομάθεια» και την «Εφαρμοσμένη Αμφιβολία». Πώς αυτές οι ασυνήθιστες «σχολές» αποτυπώνονται στην προσέγγισή σας στη μουσική και τη σκέψη;
Βασανίστηκα να βρω αυτές τις λέξεις ακριβώς επειδή ήθελα να είμαι απολύτως ακριβής. Όντως, η περιέργεια και η φιλομάθεια με χαρακτηρίζουν και με καθοδηγούν… διαμορφώνουν τα πάντα γύρω μου και εντός μου. Η «Εφαρμοσμένη Αμφιβολία» δεν είναι ευφυολόγημα, είναι πραγματικότητα διότι διαρκώς αμφιβάλω και για αυτό αναγκάστηκα ουσιαστικά να χαράξω πορεία έστω εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε να «εφαρμόσω»… θα σας περιγράψω πως ακόμη και στο σχολείο η παρουσία μου ήταν αποκλίνουσα… χωρίς τσάντα συχνά και τετράδια… μόνον με το βιβλίο που διάβαζα καθόμουν στο θρανίο, το εξωσχολικό βιβλίο… αν διαβάζεις Ρομαίν Ρολάν την ώρα της Γεωμετρίας είσαι «εκτός του εκπαιδευτικού συστήματος»… τότε αποφάσισα να γίνω μουσικός… άρα όλα αυτά αποτυπώνονται στη μουσική μου σκέψη…

Διαπίστωσα ότι εστιάζετε ιδιαίτερα στη θέση του δημιουργού στη σύγχρονη εποχή. Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι συνθέτες και καλλιτέχνες σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την ψηφιακή τεχνολογία και την παγκόσμια συνδεσιμότητα;
Σήμερα, η πρόκληση είναι η «ψηφιακή τεχνολογία» και η «παγκόσμια συνδεσιμότητα»… πάντα υπήρχαν για τους δημιουργούς προκλήσεις… τον 15ο αιώνα η πρόκληση ήταν η «τυπογραφία»… η πρόκληση είναι πάντα μία, πάντα η ίδια: η αλήθεια… αν μπορείς να απαντήσεις στον εαυτό σου στο ερώτημα «γιατί», στο μέγα ζήτημα «γιατί υπάρχει η ανάγκη της δημιουργίας» τότε η πρόκληση υπερβαίνει τις όποιες επίκαιρες διαστάσεις και στέκεται ενώπιον της μίας και μοναδικής πρόκλησης που ακούσει στο όνομα συνείδηση.

*Ο Φίλιππος Τσαλαχούρης (1969) σπούδασε φλάουτο και ανώτερα θεωρητικά στο Εθνικό Ωδείο με υποτροφία. Ανάμεσα στα 140 και πλέον έργα του ξεχωρίζουν οι έξι Συμφωνίες, συμφωνικά έργα, οι 24 Ελληνικοί Χοροί για το Μουσείο Μπενάκη Δραματική Καντάτα «Ιούλιος Καίσαρας», μονόπρακτες όπερες, Κοντσέρτα, έργα μουσικής δωματίου, χορωδιακά, τραγούδια κ.ά.